چاقی یکی از معضلاتی که افراد زیادی درگیر آن هستند و دنبال روش هایی برای کم کردن وزن خود می گردند. برخی با مراجعه به جراح چاقی از عمل های لاغری استفاده می کنند و عده ای دیگر سعی می کنند با رعایت رژیم غذایی، ورزش یا دارو وزن خود را کاهش دهند. چاقی به دلایل مختلفی اتفاق می افتد و عوامل زیادی می توانند در آن تاثیرگذار باشند. شاید از برخی از افراد شنیده باشید که می گویند علت چاقی شان هورمون است. اما آیا این گفته صحیح است و هورمون ها می توانند باعث چاقی شوند؟ هورمون چاقی چیست و چه تاثیری روی بدن دارد؟
هورمون چاقی چیست؟
شاید برای شما این سوال ایجاد شده باشد که هورمون چاقی چیست و آیا چیزی با عنوان هورمون چاقی داریم؟ در واقع هورمون چاقی، یک مفهوم اشتباه است و هیچ هورمونی در بدن با این اسم نداریم. اضافه وزن به دلیل عوامل متعدد مانند فعالیت بدنی کم، مصرف غذاهایی با کالری بالا، سن، ژنتیک و… رخ می دهد و هورمون ها دخالت زیادی در آن ندارند. البته برخی از هورمون ها می توانند در کنترل وزن تاثیر گذار باشند، اما نمی توان هیچ کدام را هورمون چاقی نامید.
چه هورمون هایی در چاقی نقش دارند؟
هورمون های زیادی در بدن وجود دارند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم روی چاقی اثر می گذارند. این هورمون ها شامل موارد زیر هستند:
هورمون تیروئید
غده تیروئید، یکی از غدد مهم است که نقش اساسی در بدن دارد و سه هورمون T4، T3 و کلکسی تونین تولید می کند. اما وظیفه این هورمون چاقی چیست؟ این هورمون ها باعث تنظیم ضربان قلب، سوخت و ساز، رشد و… می شوند. هنگامی که تیروئید، هورمون کمتری تولید کند، باعث کم کاری تیروئید می شود که افزایش وزن، یبوست، خستگی، کلسترول بالای خون، کاهش ضربان قلب و افسردگی همراه است.
کم کاری تیروئید باعث جمع شدن مایعات در بدن شده و فرد را متورم نشان می دهد. کنترل هورمون تیروئید با آزمایش T4 و T3 امکان پذیر است و باید توسط پزشک بررسی شود. این موارد نقش مهمی در تعادل غده تیروئید دارند:
- با تجویز پزشک، داروهای تیروئید مصرف کنید.
- از نمک ید دار استفاده کنید.
- از مصرف سبزیجات خام بپرهیزید.
- ویتامین D مصرف نمایید
- غذاهای دارای زینک بخورید
- تمرینات هوازی داشته باشید.
هورمون گرلین
گرلین که با نام هورمون گرسنگی معروف است باعث افزایش تجمع چربی و تحریک اشتها می شود و وظیفه آن بر عهده معده است. مقدار کمی از این هورمون نیز توسط مغز، پانکراس و روده کوچک ترشح می شود. سطوح بالاتر گرلین در جریان خون ممکن است افزایش وزن را به همراه داشته باشند. افراد چاق حساسیت بیشتری نسبت به این هورمون دارند. در واقع هرگاه رژیم سختی را دنبال می کنند باعث ترشح بیشتر این هورمون می شوند.
با رعایت موارد زیر می توانید تولید هورمون گرلین را کاهش دهید:
- وعده های غذایی خود را بیشتر کنید.
- از میوه ها، سبزیجات، منابع پروتئین و چربی های سالم استفاده کنید.
- 20 تا 30 دقیقه پیش از غذا آب بنوشید.
- استراحت و خواب کافی داشته باشید.
هورمون لپتین
هورمون لیپتین یا هومون سیری یکی دیگر از هورمون هایی است که می تواند منجر به چاقی شود. وظیفه این هورمون چاقی چیست؟ لپتین تنظیم اشتها و کنترل سطح چربی در بدن را بر عهده دارد. اگر سطح لپتین در بدن بالا باشد، می تواند اشتها را کاهش دهد.
همچنین در برخی از افراد، افزایش وزن باعث کاهش سطح لپتین در بدنشان شده که حساسیت به این هورمون را کاهش می دهد. کاهش این هورمون باعث احساس گرسنگی و افزایش اشتها می شود؛ در نتیجه وزن افزایش می یابد. برای متعادل کردن لپتین، این موارد را رعایت کنید:
- خواب کافی داشته باشید.
- هر دو ساعت یک بار چیزی بخورید.
- از مصرف غذاهای قندی بپرهیزید
- بدن خود را هیدراته نگه دارید.
هورمون استروژن
استروژن یکی از هورمون های زنانه است که باعث درخشش پوست و زیبایی خانم ها می شود. از این رو به آن هورمون زیبایی نیز می گویند. البته تنها کار این هورمون زیبایی نیست؛ بلکه اصلی ترین هورمون جنسی زنانه است و باعث ایجاد ویژگی های زنانه می شود. همچنین این هورمون نواحی دیگر بدن مانند مغز، قلب، کبد و پوست را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
عدم تعادل سطح استروژن باعث اضافه وزن می شود و در صورت افزایش بیش از حد این هورمون، پروسه کاهش وزن برای خانم ها را دشوار می کند. با راهکارهای زیر می توانید سطح استروژن را متعادل کنید:
- پرهیز از مصرف الکل
- استفاده از رژیم های غذایی مناسب
- انجام ورزش
- استفاده از فیبر، سبزیجات و میوه جات بیشتر در برنامه غذایی
- پرهیز از خوردن گوشت های فرآوری شده
هورمون پروژسترون
پروژسترون مانند استروژن، هورمونی زنانه محسوب می شود که نقش مهمی در سیکل ماهانه و باروری دارد. پروژسترون در چرخه تخمک گذاری، از تخمدان ترشح می شود. عدم تعادل در این هورمون نیز، سلامت هورمون ها را به خطر انداخته و ممکن است باعث چاقی شود. با رعایت موارد زیر، سطح هورمون چاقی پروژسترون را کنترل کنید:
- کنترل استرس
- مصرف دارو با تجویز پزشک زنان
- انجام تمرینات منظم
هورمون تستوسترون
تستوسترون یکی دیگر از هورمون های جنسی بدن انسان است که اگرچه در خانم ها مقدار کمی از آن ساخته می شود، اما یک هورمون مردانه است. این هورمون نقش های مختلفی در بدن دارد که از مهمترین آن ها می توان به تقویت رشد و حفظ توده عضلانی اشاره کرد. کمبود تسترون در هر دو جنس باعث افزایش وزن می شود. با رعایت موارد زیر می توانید از تستورون جلوگیری کنید:
- مصرف مکمل یا دارو با تجویز پزشک
- کنترل استرس
- انجام تمرینات ورزشی
- استفاده از فیبر، میوه جات و غلات در برنامه غذایی
هورمون انسولین
انسولین یکی از هورمون هایی است که توسط غده پانکراس ترشح می شود و گلوکز را به سمت سلول ها حمل می کند. سلول ها از انرژی استفاده کرده و آن را به شکل چربی ذخیره می کنند. این فرآیند باعث می شود سطح گلوکز در خون ثابت بماند.
مصرف بیش از حد الکل، غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی با قند مصنوعی، میان وعده های ناسالم و… باعث مقاومت به انسولین می شود. هنگامی که مقاومت به انسولین اتفاق می افتد، سلول های عضلانی نمی توانند گلوکز وابسته به انسولین را تشخیص دهند. بنابراین گلوکز در خون باقی مانده و قند خون را بالا می برد. این اتفاق در نهایت منجر به افزایش وزن و دیابت نوع 2 می شود.
موارد زیر کمک زیادی به درمان مقاومت به انسولین می کنند:
- هفته ای 4 ساعت ورزش کنید.
- سطح قند خون را بررسی کرده و پزشک را در جریان قرار دهید.
- از میوه ها، سبزیجات و غلات سبوس دار استفاده کنید.
- ماهی، آجیل، روغن زیتون و بذر کتان استفاده کنید تا سطح اسید چرب امگا 3 بهبود یابد.
- هر روز بین 3 الی 4 لیتر آب بنوشید.
- از مصرف شیرینی جات پرهیز کنید
هورمون کورتیزول
غدد آدرنال باعث ترشح هورمون استروئیدی کورتیزول می شوند. این هورمون معمولا هنگام افسردگی، نگرانی، عصبانیت و… ترشح می شود. عملکرد اصلی این هورمون، تنظیم و هماهنگ کردن انرژی بدن است. زمانی که افراد به مدت طولانی در شرایط استرس زا قرار بگیرند، سطح این هورمون بالا رفته و در طولانی مدت نتیجه عکس می دهد؛ زیرا بدن تصور می کند در شرایط قحطی قرار گرفته است و قند خون را به چربی تبدیل می کند.
با افزایش چربی ذخیره ای تلاش های فرد برای کاهش وزن بی نتیجه می شود، بنابراین بهتر است سبک زندگی خود را تغییر دهید.
هورمون ملاتونین
هورمون ملاتونین توسط غده پینه آل ترشح می شود و در ثبات برنامه شبانه روزی نقش دارد. این هورمون معمولا عصر تا آخر شب بالا رفته و اول صبح فروکش می کند. در این بین، هورمون های رشد نیز آزاد و به ساخت عضلات، بهبود وضعیت بدنی و افزایش تراکم استخوان کمک می کنند. اگر ترشح این هورمون از تعادل خارج شود، برنامه خواب به هم می ریزد و دچار استرس و اضافه وزن می شوید.
با رعایت روش های زیر سطح ملاتونین را متعادل کنید:
- خوابیدن در اتاق تاریک در شب
- داشتن فعالیت بدنی کافی
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید
- استفاده کمتر از وسایل الکترونیکی مانند موبایل
- خوردن میوه های حاوی ملاتونین مانند موز، آناناس و مغزهای بادام و تخمه آفتابگردان
هورمون گلوکوکورتیکوئید
این هورمون ها در بخش قشری غده فوق کیلوی تولید می شوند و نقش مختلفی در بدن دارند. در صورتی که سطح این هورمون نا متعادل شود مقاومت به انسولین و اضافه وزن رخ می دهد. برای متعادل کردن این هورمون موارد زیر را رعایت کنید.
- استراحت و خواب کافی
- کنترل استرس
- استفاده از برنامه غذایی شامل چربی های مفید، پروتئین و سبزیجات فراوان
- نوشیدن 3 تا 4 لیتر آب
سخن آخر
اضافه وزن و چاقی دلایل گوناگونی دارد که یکی از آن ها به دلیل عملکرد برخی از هورمون ها است. هورمون چاقی چیست؟ ما چیزی با عنوان هورمون چاقی نداریم؛ اما برخی از هورمون ها می توانند روی اضافه وزن اثر داشته باشند. برای درمان چاقی هورمونی ابتدا باید متوجه شوید اضافه وزن به علت عملکرد کدام هورمون است. سپس برای تعادل آن از پزشک مربوطه کمک بگییرد یا با رعایت رژیم غذایی و ورزش آن را متعادل سازید.
همچنین شما می توانید برای درمان چاقی، از جراحی های لاغری استفاده کنید. برای این کار نیز می توانید دکتر فاضل اعلمی را انتخاب نمایید.